Zib-compliance en het blackboxprincipe

Door Gé Klein Wolterink

Zib-compliance, of eerder het gebrek daaraan, is een belangrijk thema nu er op steeds meer plekken gewerkt wordt aan het implementeren van zibs in zorginformatiesystemen. Waar moet een epd aan voldoen om gegevens zib-compliant te kunnen opslaan en opleveren? Een veelgehoord misverstand is dat de interne inrichting van het epd zou moeten uitgaan van zibs. Maar dat is een onhaalbare eis – en het is gelukkig ook niet nodig.

Zib-compliant betekent dat patiëntgegevens in het epd moeten kunnen worden opgeslagen en er weer uit kunnen worden opgevraagd mét behoud van definitie van de concepten en gegevenselementen, mét behoud van de onderlinge relaties tussen die gegevenselementen en met datatypes en waardelijsten conform de specificatie van de zibs. Dat is nogal wat!

Zorginformatiesystemen volledig inrichten conform de definities van zibs is geen realistische optie. Als je een systeem van de grond af zou ontwerpen, is dat misschien mogelijk, maar voor bestaande systemen is het ondenkbaar. De meeste systemen dateren uit een tijd dat de zibs nog niet bestonden en ze zijn in de loop van jaren geëvolueerd tot hun huidige vorm. Hun interne inrichting is niet zomaar aan te passen. Bovendien worden sommige systemen in meerdere landen gebruikt, waarbij landspecifieke aanpassingen in de periferie van de systemen plaatsvinden en niet in de kern.

Hoe moet het dan wél?

Registratie aan de bron heeft onlangs het Raamwerk zib-compliance gepubliceerd. Dit is een overzicht van wat zib-compliance inhoudt, welke haken en ogen er aan zitten en hoe we samen kunnen werken aan oplossingen. In dat Raamwerk zib-compliance stellen we dat bij de inrichting van zorginformatiesystemen het blackboxprincipe van toepassing is: er worden alleen eisen gesteld aan het gedrag van het systeem zoals het van buiten wordt gezien, maar niet aan de interne inrichting en het interne gedrag van het systeem, ofwel wat er in de ‘doos’ zelf gebeurt. Met andere woorden: als het systeem gegevens op een zib-compliant manier kan opslaan en opleveren, zijn we tevreden. Dit is in principe een prima oplossing. We betalen er alleen wel een prijs voor: we moeten het ideaal van het perfecte zib-compliant epd loslaten en ons tevreden stellen met ‘goed genoeg’. Systemen zullen zich nu eenmaal meestal niet volledig zib-compliant kúnnen gedragen. 

Verliesvrije mapping bestaat niet

Dat zit zo. Het blackboxprincipe betekent dat er een vertaalslag, een zogenaamde mapping, moet plaatsvinden van de aan het systeem aangeboden gegevens naar het interne datamodel van het systeem. En andersom, op het moment dat de gegevens weer uit het systeem opgeleverd moeten worden. Zib-compliance gaat over de definitie van concepten en gegevenselementen, onderlinge relaties, datatypes en waardelijsten. Volledige zib-compliance wordt alleen bereikt als voor álle gegevenselementen op ál die aspecten een verliesvrije mapping mogelijk is naar de interne datastructuur van het systeem en vice versa. Dat is niet altijd mogelijk. Als bepaalde gegevenselementen van een zib bijvoorbeeld simpelweg niet voorkomen in de interne datastructuur van het systeem, is ook geen mapping mogelijk van die elementen. Ook komt het voor dat er andere datatypes of waardelijsten worden gebruikt in de interne inrichting. Ook dan kan het moeilijk of zelfs onmogelijk zijn om een goede mapping te maken.

Conclusie

De realiteit is dat zorginformatiesystemen niet (volledig) zib-compliant zijn – en daar moeten we het mee doen. De vraag hoe een bepaald epd zibs kan handelen, ligt op tafel zodra we in de praktijk aan de slag gaan met een concrete casus waarvoor hergebruik van gegevens gewenst wordt. Dan moeten we precies en in detail nagaan hoe het betreffende systeem zich gedraagt voor de relevante zibs en welke problemen dat oplevert. Op basis van zo’n analyse kunnen we oplossingen uitwerken en afspraken maken. Dat is behoorlijk bewerkelijk, maar daar komen we niet onderuit. Het goede nieuws is wel: hoe vaker we dit doen, des te vaker we kunnen teruggrijpen naar al ontwikkelde oplossingen en afspraken.

Verder lezen

Raamwerk zib-compliance

Lees hier  meer over het Raamwerk zib-compliance. Je kunt op deze pagina ook de actuele versie van het Raamwerk downloaden.

Wat is een zib? Waarom zijn bronsystemen niet zib-compliant?

In hoeverre zijn zibs überhaupt geschikt als basis voor de inrichting van databases? Ze zijn tenslotte ontwikkeld als modellen van klinische concepten en niet als modellen voor de inrichting van softwaresystemen. Een interessante visie op dit onderwerp is te lezen in de blog Wat is een zib? Waarom zijn bron-systemen niet zib-compliant? van Remko Nienhuis.